Дадзеная тэма традыцыйна з'яўляецца адной з важнейшых у тэорыі дзяржавы. Яна ўключае ў сябе блок пытанняў аб сутнасці і структуры палітычнай сістэмы, ролі дзяржавы ў палітычнай сістэме, суадносінах дзяржавы і грамадства, дзяржавы і іншых суб'ектаў, а таксама іншых элементаў палітычнай сістэмы.

Дзяржава выступае асяродкам палітычнай сістэмы, яе асноўным суб'ектам, вакол якога будуецца палітычная сістэма. Усе іншыя элементы і суб'екты палітычнай сістэмы непасрэдна залежаць ад дзяржавы. Аднак і дзяржава залежыць ад іншых суб'ектаў і элементаў палітычнай сістэмы.

Тэматычны план

1.Паняцце структура і азначэнне палітычнай сістэмы грамацтва.

2.Дзяржава ў палітычнай сістэме грамацтва.

3.Дзяржава і палітычныя партыі.

4.Дзяржава і царква. Светская і тэакратычная дзяржава.

5.Дзяржава і іншыя грамацкія аб'яднанні.

1. Паняцце, структура і азначэнне палітычнай сістэмы грамацтва

У грамадстве існуюць самыя розныя віды адносін: эканамічныя, прававыя, сацыяльныя, маральныя, ў тым ліку і палітычныя. Да палітычных адносяцца ўзаемасувязі паміж індывідамі, сацыяльнымі супольнасцямі, палітычнымі арганізацыямі, дзяржавай і іншымі суб'ектамі па фармаванню і ажыццяўленню дзяржаўнай улады.

Што такое палітычная сістэма, з якіх элементаў яна складаецца? Тэрмін “сістэма” азначае цэласнае мноства элементаў, якія ўзаемазвязаны і ўзаемадзейнічаюць паміж сабой. Для таго, каб вызначыць, што такое палітычная сістэма, неабходна вызначыць, што такое палітыка. Палітыка гэта сфера дзейнасці, звязаная з адносінамі паміж нацыямі, класамі, палітычнымі партыямі і іншымі суб'ектамі, ядром якой з'яўляецца барацьба за ўтрыманне і выкарыстанне палітычнай улады. Слова “палітыка” ў перакладзе з грэчаскага “politike” азначае “дзяржаўныя справы”, “майстэрства кіравання дзяржавай”. Палітыка як сфера дзейнасці з'явілася пры фармаванні палітычнай і дзяржаўнай улады.

Палітычная сістэма гэта сукупнасць удзельнікаў палітычнага жыцця, адносін паміж імі, сродкаў і спосабаў перадачы палітычнай інфармацыі, палітычных праграм, ідэй, тэорый, а таксама палітычных норм. Такім чынам, палітычная сістэма складаецца з чатырох элементаў: суб'ектнага складу, камунікатыўнай часткі, ідэакратычнай часткі і нарматыўнай асновы.

Інстытуцыянальная частка. Дадзеная частка ўяўляе сабой суб'ектны склад сістэмы. Суб'ектамі палітычнай сістэмы выступаюць грамадзяне, сацыяльныя супольнасці, палітычныя арганізацыі і дзяржава. Эканамічная сістэма грамадства стварае сацыяльную структуру: класы, сацыяльныя слаі, групы. Розныя сацыяльныя супольнасці (класы, групы) ствараюць свае палітычныя арганізацыі. Паміж гэтымі супольнасцямі і іх арганізацыямі і складаюцца палітычныя адносіны. Дзеля таго, каб вызначыць, ці з'яўляецца канкрэтны суб'ект суб'ектам палітычнай сістэмы, трэба высветліць: удзельнічае ці не ён у палітычным жыцці.

Камунікатыўная частка гэта сукупнасць адносін і форм узаемадзеяння, якія складаюцца паміж класамі, сацыяльнымі групамі, нацыямі, індывідамі з мэтай іх удзелу ў ажыццяўленні ўлады, распрацоўцы і ажыццяўленні палітыкі. Палітычныя адносіны з'яўляюцца вынікам шматразовых і разнастайных сувязяў суб'ектаў палітыкі ў працэсе палітычнай дзейнасці. У гэту частку палітычнай сістэмы ўваходзяць усе сродкі, спосабы перадачы палітычнай інфармацыі. Асаблівую ролю адыгрываюць сродкі масавай інфармацыі: тэлебачанне, радыё, газеты, часопісы, інтэрнэт і інш.

Ідэакратычная частка. Дадзеная частка ўключае палітычныя праграмы, тэорыі, ідэі, псіхалогію. Палітычная свядомасць суб'ектаў палітычнага працэсу функцыянуе на двух узроўнях тэарэтычным (палітычная ідэялогія) і эмпірычным (палітычная псіхалогія). Да формаў праяўлення палітычнай ідэялогіі адносяцца погляды, лозунгі, ідэі, тэорыі, а да палітычнай псіхалогіі пачуцці, эмоцыі, настроі, традыцыі. Асобае месца ў ідэакратычнай частцы займае палітычная культура, пад якой можна разумець, комплекс тыповых для дадзенага грамадства ўзораў (стэрыятыпаў) паводзін, каштоўнасных арыентацый, палітычных уяўленняў. Палітычная культура гэта перадаваемый цераз пакаленні вопыт палітычнай дзейнасці, які ўключае веды, перакананні, мадэлі паводзін чалавека і сацыяльных груп.

Нарматыўная аснова палітычнай сістэмы. Сюды адносяцца ўсе тыя нормы, якія рэгулююць палітычныя адносіны. Палітычныя адносіны будуюцца на аснове пэўных норм (правіл). Яны ўтрымліваюцца ў розных крыніцах, у тым ліку і канстытуцыі дзяржавы, яе законах, статутах палітычных партый. У многіх краінах, асабліва з устойлівымі гістарычнымі традыцыямі (напрыклад, Англія), паралельна з палітычнымі нормамі, зафіксаванымі ў прававых актах, дзейнічаюць няпісаныя традыцыі і звычаі. Пэўную ролю ў рэгуляванні палітычных адносін выконваюць этыка-маральныя нормы, у якіх замацаваны ўяўленні грамадства і асобных сацыяльных груп аб праўдзе, справядлівасці, сумленні, годнасці і інш.

Для разумення сутнасці палітычнай сістэмы неабходна азначыць яшчэ два паняцці: палітычны працэс і функцыі палітычнай сістэмы.

Палітычны працэс гэта сукупнасць вынікаў дзеяння ўсіх суб'ектаў палітычнай сістэмы. Палітычны працэс складаецца з некалькіх стадый:

1.фармаванне палітычнай сістэмы;

2.аднаўленне палітычнай сістэмы;

3.прыняцце і ажыццяўленне палітычных рашэнняў;

4.кантроль за ажыццяўленнем прынятых рашэнняў.

Пад функцыямі палітычнай сістэмы разумеецца тая роля, якую адыгрывае палітычная сістэма ў жыцці грамадства. Выдзяляюць наступныя функцыі:

1)азначэнне мэт, задач, перспектыў развіцця грамадства;

2)акумуляванне эканамічных, палітычных, фінансавых, людскіх і іншых рэсурсаў для дасягнення палітычных мэт;

3)узгадненне розных інтарэсаў суб'ектаў палітычнай сістэмы;

4)размеркаванне матэрыяльных і духоўных рэсурсаў грамадства;

5)забеспячэнне стабільнасці і бяспекі грамадства;

6)распрацоўка і ўкараненне ў грамадства розных норм паводзін;

7)прыняцце і ажыццяўленне палітычных рашэнняў;

8)кантроль за выкананнем палітычных рашэнняў, розных норм паводзін.

2. Дзяржава у палітычнай сістэме грамацтва

Дзяржава з'яўляецца цэнтральным звяном палітычнай сістэмы. Гэта абумоўлена сутнасцю дзяржава і яе некаторымі прыкметамі. Дзяржава выступае асноўным суб'ектам кіравання ў палітыцы, галоўным інструментам рэалізацыі важнейшых задач палітычнай сістэмы, забеспячэння адзінства яе кампанентаў. Прызначэнне дзяржавы заключаецца ў кіраванні грамадствам, яна выконвае такую функцыю, як размеркаванне каштоўнасцяў у грамадстве.

Толькі дзяржава здольна выступіць той сілай, якая аб'ядноўвае усё грамадства, раздзеленае на класы, слаі, этнічныя, культурныя, прафесійныя групы. Дзяржава інтэгруе грамадства пры наяўнасці сацыяльных адрозненняў і супярэчнасцяў. Вызначаючы ўнутраную і знешнюю палітыку, забяспечваючы грамадскі парадак і абарону краіны, дзяржава выступае ў якасці афіцыйнага прадстаўніка грамадства, кожнага яго члена.

Дзяржава гэта спецыяльная ўстанова, якая прадназначана для прыняцця кіраўнічых, палітычных рашэнняў у межах усяго грамадства. Ніякі іншы суб'ект палітычнай сістэмы не можа замяніць дзяржаву ў шматпланавасці выканання функцый.

Для арганізацыі кіравання грамадствам дзяржава мае спецыяльны апарат кіравання, заканадаўчыя, выканаўчыя, судовыя, кантрольныя органы. Гэта асобая публічная ўлада. Іншыя суб'екты палітычнай сістэмы не маюць такой сістэмы публічных органаў.

Дзяржава мае значную эканамічную аснову для сваёй палітычнай дзейнасці. Ва ўласнасці дзяржавы могуць знаходзіцца цэлыя галіны вытворчасці, установы фінансава-крэдытнай сістэмы і г.д. Дзяржава мае права на збор падаткаў з насельніцтва і арганізацый.

Адна з самых істотных характрыстык, якія адрозніваюць дзяржаву ў якасці элемента палітычнай сістэмы гэта дзяржаўны суверэнітэт. Усе іншыя суб'екты палітычнай сістэмы суверэнітэтам не валодаюць. Над імі ўзвышаецца дзяржава як суверэнная ўлада. Прымаемыя дзяржавай рашэнні абавязковы да выканання ўсімі грамадзянамі і арганізацыямі.

Дзяржава гэта арганізацыя улады, прававога прымусу, яна актыўна выкарыстоўвае санкцыі заахвочвання і пакарання за выкананне або парушэнне ўстаноўленых норм. З мэтай урэгулявання грамадскіх адносін дзяржава выконвае праватворчую функцыю. Яна ўстанаўлівае прававыя асновы функцыянавання ўсёй палітычнай сістэмы, азначае парадак утварэння, дзейнасці і ліквідацыі (забароны) палітычных арганізацый.

Палітычная сістэма павінна ствараць умовы для супрацоўніцтва асобы і дзяржавы. Гэта магчыма толькі тады, калі палітычная сістэма будуецца на аснове прынцыпаў цывільнага грамадства і прававой дяржаўнасці. Адносна цывільнага грамадства дзяржава павінна мець межы свайго ўмяшання. Дзяржава не можа і не павінна ўмешвацца ва ўсе сферы грамадскага жыцця. Дзяржава павінна толькі спрыяць развіццю грамадства і кожнай асобы.

Грамадзянін адзін з асноўных суб'ектаў палітычнай сістэмы. Грамадзяне могуць ў актыўнай форме і ў форме бяздзейнасці выражаць сваю волю, уздзейнічаць на палітыку дзяржавы. Рознабаковыя адносіны паміж дзяржавай і грамадзянінам асноўваюцца на ўзаемных правах і абавязках, якія замацаваны ў канстытуцыі і іншых законах.

Згодна арт. 2 Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь чалавек з'яўляецца вышэйшай каштоўнасцю грамадства і дзяржавы. Дзяржава адказная перад грамадзянінам за стварэнне ўмоў для свабоднага і годнага развіцця асобы. У арт. 21 Канстытуцыі сказана, што забеспячэнне правоў і свабод грамадзян Рэспублікі Беларусь з'яўляецца вышэйшай мэтай дзяржавы. Дзяржава гарантуе правы і свабоды грамадзян Беларусі, замацаваныя ў канстытуцыі, законах і прадугледжаныя міжнароднымі абавязацельствамі дзяржавы.

У заканадаўстве ўстанаўліваюцца межы ўмяшання дзяржавы ў справы асобы. Дзяржаўныя органы і службовыя асобы павінны несці адказнасць за парушэнне правоў і свабод грамадзян, за непрыманне мер для іх рэалізацыі. Кожнаму грамадзяніну павінна быць прадастаўлена права звяртацца ў суд для абароны сваіх правоў і свабод.

У адносінах паміж грамадзянінам і дзяржавай павінны дзейнічаць два прынцыпы прававога рэгулявання: для грамадзян “дазволена ўсё, што не забаронена законам”, а адносна дзяржавы, наадварот, “дазволена толькі тое, што разрашаецца законам”.

3.Дзяржава і палітычныя партыі

Галоўнымі палітычнымі аб'яднаннямі грамадзян для барацьбы за ўладу ў сучасным грамадстве выступаюць палітычныя партыі. Палітычная партыя арганізаваная група адзінамысленікаў, якая прадстаўляе інтарэсы часткі грамадства і ставіць перад сабой мэту іх рэалізацыі шляхам заваявання дзяржаўнай улады або ўдзелу ў яе ажыццяўленні. Існуюць партыі, якія адстойваюць інтарэсы асобных сацыяльных, рэгіянальных, нацыянальных, рэлігійных груп насельніцтва.

У сучасных умовах пры ўдзеле ў палітычным жыцці шырокіх слаёў насельніцтва партыі сталі адным з асноўных суб'ектаў палітычнай сістэмы і неабходным элементам дэмакратычнай дзяржавы. Згодна арт. 5 Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь “Палітычныя партыі, іншыя грамадскія аб'яднанні, дзейнічаючы ў межах канстытуцыі і законаў Рэспублікі Беларусь, садзейнічаюць выяўленню палітычнай волі грамадзян, удзельнічаюць у выбарах”.

Партыі актыўна ўдзельнічаюць у палітычным жыцці ў розных формах. У першую чаргу гэта ўдзел у выбарах прадстаўнічых органаў: выдзвіжэнне кандыдатаў; прадвыбарчая агітацыя; удзел у рабоце выбарчых камісій і г.д. Партыі могуць прымаць удзел у фармаванні іншых органаў, а таксама ў рэалізацыі дзяржаўных рашэнняў.

Дзяржава з дапамогай права можа ўстанаўліваць некаторыя правілы ўтварэння, функцыянавання і ліквідацыі палітычных партый; патрабаванні да ідэялогіі і праграмных палажэнняў партый і інш. Узаемаадносіны дзяржавы і палітычных партый будуюцца на пэўных прынцыпах. Напрыклад, дзяржаве забараняецца фінансаваць дзейнасць палітычных партый, якія дамагаюцца палітычных мэт. Існуюць пэўныя абмежаванні адносна членства ў палітычных партыях дзяржаўных службовых асоб. Напрыклад, заканадаўствам Рэспублікі Беларусь забаронена быць членамі палітычных партый суддзям, пракурорскім работнікам, супрацоўнікам органаў унутраных спраў, Камітэта дзяржаўнага кантролю, органаў бяспекі, ваенаслужачым (арт. 36 Канстытуцыі).

Палітычныя партыі ўдзельнічаюць у выбарах у прадстаўнічыя органы дзяржавы з мэтай атрымаць як мага больш дэпутацкіх мандатаў. Партыя, якая валодае большасцю мандатаў з'яўляецца кіруючай партыяй. Але не заўсёды кіруючая партыя з'яўляецца сацыяльным лідарам. Кіруючая партыя мае вялікі ўплыў на дзяржаўную ўладу, на знешнюю і ўнутраную дзяржаўную палітыку.

У дзяржаве, палітычнай сістэме грамадства можа існаваць аднапартыйная або шматпартыйная сістэма. Шматпартыйная сістэма ў літаральным сэнсе азначае наяўнасць некалькіх партый. Аднак сутнасць шматпартыйнай сістэмы не толькі ў гэтым. Шматпартыйная сістэма гэта складаная, эфектыўна функцыянуючая сістэма, у якой палітычныя партыі знаходзяцца ў роўных прававых умовах, канкурыруюць паміж сабой за ўплыў на асноўныя слаі грамадства, гэта сістэма, у якой забяспечваецца прынцып ратацыі партый ля ўлады ў залежнасці ад волі выбаршчыкаў.

Аднапартыйная сістэма прадугледжвае манаполію палітычнай улады, існаванне толькі адной партыі. Савецкае грамадства на працягу сямі дзесяцігоддзяў існавала пад кіраўніцтвам толькі адной партыі Камуністычнай партыі Савецкага Саюзу (КПСС). Манапалізацыя палітычнай улады адной партыяй прыводзіць да катастрафічных вынікаў: разбураецца цывільнае грамадства, народ адстраняецца ад улады і г.д.

Цераз шматпартыйную сістэму дасягаецца адкрытае выяўленне інтарэсаў, мэт, патрэб розных сацыяльна-палітычных груп і ўсяго грамадства. Шматпартыйнасць гэта гарантыя супраць манаполіі на ўладу з боку якой-небудзь адной партыі.

4.Дзяржава і царква. Светская і тэакратычная дзяржава

Царква гэта рэлігійная арганізацыя, якая ўтвараецца для забеспячэння рэгулярных адносін паміж членамі і падраздзяленнямі рэлігійнага аб'яднання, для падтрымання сувязяў са свецкімі арганізацыямі. Са старажытнасці царква з'яўляецца адным з асноўных суб'ектаў палітычнай сістэмы. У самых старажытных гарадах-дзяржавах існавалі тры цэнтры кіравання і ідэялагічнай работы: гарадская абшчына, палац і храм.

Дзяржава і царква ўзаемадзейнічаюць з момонту свайго ўзнікнення. Царква як арганізацыя адыгрывае вялікую ролю ў жыцці грамадства, у тым ліку і ў палтычнай сістэме. Асабліва ў тым выпадку, калі дзяржава з'яўляецца тэакратычнай.

У залежнасці ад узаемаадносін з царквою адрозніваюць дзяржаву свецкую, тэакратычную і клерыкальную. У свецкай дзяржаве царква аддзелена ад дзяржавы (напрыклад, Рэспубліка Беларусь, Расійская Федэрацыя). Царква не выконвае палітычных функцый і ў гэтым сэнсе не з'яўляецца суб'ектам палітычнай сістэмы. Аднак у некаторых дзяржавах дапускаецца прадстаўленне царквы ў дзяржаўных мерапрыемствах, праводзяцца сумесныя акцыі (напрыклад, ФРГ). Акрамя таго царква можа ўздзейнічаць на палітыку праз рэлігійна арыентаваныя палітычныя, прафсаюзныя, маладзёжныя, жаночыя і інш. арганізацыі.

Тэакратычная дзяржава з'яўляецца супрацьлегласцю свецкай, у ёй спалучаюцца дзве ўлады дзяржаўная і царкоўная. Сёння такія дзяржавы рэдкасць. Напрыклад, да такіх дзяржаў адносіцца Ватыкан.

Нешта сярэдняе паміж свецкай і тэакратычнай займае клерыкальная дзяржава. Яна не зліваецца з царквой, але царква праз розныя інстытуты ўздзейнічае на дзяржаўную палітыку. Да такіх дзяржаў можна аднесці Вялікабрытанію, Данію, Нарвегію, Швецыю, Ізраіль, многія ісламскія дзяржавы. Прадстаўнікі царквы (духавенства) могуць уваходзіць у парламент (палата лордаў у Вялікабрытаніі). Царква можа займацца рэгістрацыяй актаў грамадзянскага стану, рэгуляваць шлюбна-сямейныя адносіны.

У цяперашні час у аснову ўзаемаадносін беларускай дзяржавы і царквы пакладзены Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь (арт. 16, 31) і закон “Аб свабодзе веравызначэнняў і рэлігійных арганізацях”. У прыватнасці ў арт. 16 Канстытуцыі замацавана: “Рэлігіі і веравызнанні роўныя перад законам. Узаемаадносіны дзяржавы і рэлігійных арганізацый рэгулюцца законам з улікам іх уплыву на фармаванне духоўных, культурных і дзяржаўных традыцый беларускага народа. Забараняецца дзейнасць рэлігійных арганізацый, іх органаў і прадстаўнікоў, якая накіравана супраць суверэнітэту Рэспублікі Беларусь, яе канстытуцыйнага ладу і грамадзянскай згоды ці звязана з парушэннем правоў і свабод грамадзян, а таксама перашкаджае выкананню грамадзянамі іх дзяржаўных, грамадскіх, сямейных абавязкаў або прычыняе шкоду іх здароўю і маральнасці”.

Царква часта выступала і выступае апорай існуючага рэжыма, аказваючы значны ўплыў на палітыку, эканоміку і культуру. Магчыма таму ў перыяд буржуазных рэвалюцый і ў працэсе станаўлення сучаснай дзяржаўнасці абвяшчаюцца патрабаванні аддзялення царквы ад дзяржавы і ад усяго палітычнага жыцця.

У адпаведнасці з арт. 18 Міжнароднага пакта аб грамадзянскіх і палітычных правах кожны чалавек мае права на свабоду веравызнання. Дадзенае правіла замацавана і ў заканадаўстве Рэспублікі Беларусь. Згодна арт. 3 закону кожны грамадзянін самастойна вызначае свае адносіны да рэлігіі, мае права асобна або сумесна з іншымі грамадзянамі спавядаць любую веру або не вызначаць ніякай, выражаць і распаўсюджваць перакананні, звязаныя з адносінамі да рэлігіі. У сучасных дзяржавах заканадаўствам замацавана роўнасць грамадзян перад законам ва ўсіх сферах жыцця (эканоміцы, палітыцы, сацыяльнай сферы) незалежна ад адносін да рэлігіі.

У Рэспубліцы Беларусь устаноўлены рэгістрацыйны парадак стварэння рэлігійных арганізацый. Яны маюц статус юрыдычнай асобы. Дзяржава не ўскладае на рэлігійныя арганізацыі выкананне дзяржаўных функцый і не ўмешваецца ў іх дзейнасць, за выключэннем выпадкаў, калі гэта дзейнасць супярэчыць закону.

Рэлігійныя арганізацыі маюць права ўдзельнічаць у грамадскім жыцці. Аднак ім забараняецца ўдзельнічаць у дзейнасці палітычных партый, аказваць ім фінансавую і іншую падтрымку. Пры парушэнні законаў Рэспублікі Беларусь дзейнасць рэлігійных арганізацый можа быць спынена па рашэнню суда.

Сусветная практыка сведчыць аб тым, што дзяржава, нягледзячы на аддзяленне царквы ад дзяржавы, роўнасць усіх рэлігій і канфесій, імкнецца падтрымліваць цесныя сувязі з рэлігіямі, трыдыцыйна дамінуючымі на іх тэрыторыі. Паралельнае існаванне дзяжавы і царквы можа грунтавацца як на законе, так і на дагаворы. Усе моманты ўзаемаадносін нельга ўрэгуляваць з дапамогай закону, таму прымяняецца дагавор. Такія дагаворы маглі б рэгуляваць адносіны з царквой пры ажыццяўленні дзейнасці ў сферы адукацыі, выхавання насельнцтва, падаткаабкладання.

5.Дзяржава і іншыя грамацкія аб'яднанні

Грамадскімі аб'яднаннямі з'яўляюцца добраахвотныя фармаванні грамадзян, якія ўтвораны на аснове агульнасці інтарэсаў для сумеснай рэалізацыі эканамічных, сацыяльных, грамадзянскіх і культурных правоў. Грамадскія аб'яднанні бываюць вельмі рознымі. Такімі з'яўляюцца палітычныя партыі, прафесійныя саюзы, розныя маладзежныя і дзіцячыя арганізацыі, арганізацыі ветэранаў, інвалідаў, жанчын і інш. Аднак палітычныя партыі адрозніваюцца ад усіх астатніх грамадскіх аб'яднанняў сваімі палітычнымі мэтамі і некаторымі асаблівымі прынцыпамі адносін з дзяржавай. Усе грамадскія аб'яднанні так ці інакш могуць удзельнічаць у палітычным жыцці, але для партый палітычная дзейнасць, барацьба за ўладу з'яўляецца асноўнай, цэнтральнай дзейнасцю.

Удзел грамадскіх аб'яднанняў у палітычным працэсе павінен дэдалёва рэгламентавацца заканадаўствам. Асабліва падрабязна павінны азначацца ўзаемаадносіны грамадскіх аб'яднанняў з дзяржавай. У Рэспубліцы Беларусь дзейнічаюць спецыяльныя законы, якія рэгулююць дадзеныя пытанні: “Аб прафесійных саюзах”, “Аб грамадскіх аб'яднаннях” і інш.

Да формаў уздзеяння грамадскіх аб'яднанняў на органы дзяржавы адносяць удзел у выбарах, прадстаўленне і абарона інтарэсаў сваіх членаў у дзяжаўных органах. Яны могуць прымаць удзел у рабоце дзяржаўных органаў і ўстаноў, напрыклад, у парламенцкіх камісіях.

Узаемадзеянне дзяржавы і грамадскіх аб'яднанняў будуецца на прынцыпе ўзаемнага неўмяшання ва ўнутраныя справы. Формы ўзаемадзеяння дзяржавы і грамадскіх аб'яднанняў могуць быць наступныя:

аказанне дзяржавай дапамогі ў ажыццяўленні статутнай дзейнасці;

кантроль з боку дзяржавы за захаваннем заканадаўства;

прыняцце дзяржавай нарматыўных актаў, якія рэгулююць дзейнасць аб'яднанняў;

утварэнне дзяржавай некаторых грамадскіх аб'яднанняў;

удзел грамадскіх аб'яднанняў у фармаванні дзяржаўных органаў і інш.

СПІС ЛІТАРАТУРЫ

1. Адпаведныя раздзелы падручнікаў і навучальных дапаможнікаў па тэорыі дзяржавы і права.

2. Агапов А.Б. Церковь и исполнительная власть // Государство и право. 1998. №4. С.19-25.

3. Андреев С.С. Политическая структура и политический строй общества // Советское государство и право. 1991. №10.

4. Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь 1994 года (са змяненнямі і дапаўненнямі). Мн.: Беларусь, 1997.

5. Кашеваров А.Н. Государство и церковь. СПб., 1995.

6. Конституция Республики Беларусь: Научно-правовой комментарий. Мн.: Беларусь, 1996.

7. Манов Г.Н. Государство и политическая организация общества. М., 1974.

8. Морозова Л.А. Государство и церковь: особенности взаимоотношений // Государство и право. 1995. №3.

9. Палітычныя партыі Беларусі. Мінск, 1994.

10. Политические партии и партийные системы. М., 1990.

11. Основы теории политической системы / Под ред. Ю.А.Тихомирова, В.Е.Чиркина. М., 1985.

12. Тихомиров Ю.А. Публичное право. М., 1995.

13. Матусевич А.В. Политическая система: Состояние и развитие / Под ред. В.И.Семенкова. Минск, 1992.

14. Гимпельзон Е.Г. Формирование советской политической системы (1917-1923). М., 1995